SHL - polskie motocykle zabytkowe

SHL w sporcie

Motocykle SHL były używane w licznych rajdach i motocrossach, dlatego do jazdy wyczynowej zostały wyposażone w teleskopowe zawieszenie przedniego koła. Teleskopy te z amortyzacją hydrauliczną miały oś koła przesuniętą przed płaszczyzną teleskopów, co zapewniało dobre prowadzenie motocykla w warunkach jazdy wyczynowej. Rozwiązanie to jest do dziś powszechnie stosowane.

Debiut SHL 175 M11 w sporcie rajdowym odbył się jeszcze przed jej wejściem do seryjnej produkcji. W XXXIV Sześciodniówce motocyklowej FIM, która odbyła się w 1959 roku w Gottvaldowie (Czechosłowacja) wystartował zespół SHL na fabrycznie przygotowanych trzech motocyklach. Sześciodniówkę ukończyły dwie SHL-ki (Złoty medal dla Piątkowskiego, srebrny dla Kałuży). SHL-ki w wersji rajdowej na wiele lat stały się podstawowym sprzętem w klasie 175ccm w polskim sporcie rajdowym. Przygotowania do produkcji SHL 250 powodowały, że badania nad tą wersją motocykla były prowadzone także w sporcie wyczynowym, zarówno w rajdach, jak i w motocrossach . Ostatni raz w wielkiej międzynarodowej imprezie rajdowej pojawiły się SHL-ki w 1967 roku na trasie Sześciodniówki Motocyklowej FIM, zorganizowanej w Polsce z bazą w Zakopanem. SHL zgłosiła dwa zespoły fabryczne: SHL-I na motocyklach 250ccm (T. Musiał, L. Dzianok) i motocyklu 175ccm (E. Frelich) oraz SHL-II na motocyklach 175ccm (T. Armata, A. Jóźwicki, K. Kmicikiewicz). Na trasę sześciodniówki wyruszyło 314 zawodników, a ukończyło ją 201. Zespoły SHL zajęły 19. (SHL-II) i 37. (SHL-I) miejsca w konkurencji Zespołów Fabrycznych. Zawodne okazały się niedopracowane jeszcze SHL-ki 250, co było główną przyczyną wycofania się z rajdu I-ego zespołu SHL, ale zespół II ukończył Sześciodniówkę w komplecie!!! Motocykle SHL były użytkowane w sporcie rajdowym w Polsce aż do ich wyeksploatowania, co w czasie pokryło się prawie dokładnie z pojawieniem się nowszej generacji motocykli wyczynowych klasy 175ccm z Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego w Świdniku.

Maciej Hyła - "Świat Motocykli" 7/96

Na motocyklach SHL wielokrotnie mistrzostwo Polski zdobywał pochodzący z Rybnika Eugeniusz Frelich. W 1954 roku w Czerwionce zdobył złoty medal w klasie 125 ccm, w 1956 roku złoty medal w Katowicach w klasie 250 ccm.
W 1959 roku w Katowicach wywalczył tytuł mistrza okręgu katowickiego i tytuł mistrza polski w motocrossie w klasie 250 ccm.
W 1960 roku powtórzył ten wynik w Mysłowicach. Od 1961 roku Eugeniusz Frelich siedmiokrotnie zdobył mistrzostwo Polski w motocrossach startując na motocyklach własnej konstrukcji SHL 250 ccm (z charakterystycznym kwadratowym cylindrem) oraz 175 ccm.
W 1968 roku we Włoszech zdobył złoty medal w rajdowych mistrzostwach Europy. Największym jego osiągnięciem było piąte miejsce podczas mistrzostw świata w Szwecji oraz zdobycie w 1966 roku złotego medalu w międzynarodowych sześciodniówkach.
Pod koniec lat 60 zaliczył jeszcze kilka medali w startach motocyklowych sześciodniówek w Niemczech. W przeciwieństwie do tego co podają autorzy książki, nie zakończył kariery w 1969 roku.
Jednak nie startował w tym roku w żadnych zawodach z powodu kontuzji nogi. Następnego roku wziął udział w kolejnych zawodach zdobywając kolejny złoty medal. Karierę zakończył w 1970 roku.
W uznaniu zasług odznaczony został w Polsce tytułem Zasłużony Mistrz Sportu oraz innymi odznaczeniami Polskiego Związku Motocyklowego.

Eugeniusz Frelich na motocyklu własnej konstrukcji SHL 250 na trasie rajdowej w Chęcicach gdzie zdobył mistrzostwo Polski.

Eugeniusz Frelich z maszyną własnej konstrukcji przed rajdem Zakopane 1960 rok.

Eugeniusz Frelich na tle swoich trofeów.

Źródło: "Sport w Rybniku" Autorzy: Adam Bezeg i Walenty Wilczok

Po drugiej wojnie światowej w rywalizacji krajowej dawał się ciągle odczuwać brak i zawodność sprzętu krajowej produkcji. Trzeba jednak przyznać, że właśnie rodzimy sprzęt pozwalał na powstanie różnych dyscyplin sportów motorowych i inicjowanie, po długiej przerwie, rozgrywek bez uciekania siędo trudnego w owych latach importu.Pierwszy wyścig samochodowy, przeprowadzony w maju 1947 roku na ulicach zniszczonej Warszawy, podczas którego honorową rundę wykonały seryjne motocykle SHL-125 można uznać za pionierską imprezę, inaugurującą udział polskiego sprzętu w powojennych imprezach sportowych.Pierwszy krok został zrobiony. W sierpniu 1947 roku na V Międzynarodowym Rajdzie Tatrzańskim zespół AZS Gliwice, jadący motocyklami SHL-100, zwyciężył w klasyfikacji drużynowej. Fakt ten można więc odnotować jako pierwszy po drugiej wojnie światowej sukces sportowy sprzętu motorowego wyprodukowanego w kraju. Wiosną 1948 roku zorganizowano w Hucie Ludwików w Kielcach, prowadzącej od 1945 roku jednostkową produkcję motocykli SHL, Wydział Doświadczalny, który po półtorarocznej pracy przedstawił trzy modele motocykli sportowych. Były to pojazdy przeznaczone do rajdów motocyklowych: SHL RJ1 i RJ2 oraz do wyścigów WJ2 - wszystkie z krajowymi silnikami o pojemności 125 cm3. Konstruktorem przedniego zawieszenia był Jerzy Jankowski. Początkowo stosowano je jedynie w motocyklu sportowym, a po przebadaniu w trudnych warunkach terenowych, zastosowano w seryjnym motocyklu SHL M05. Wersja wyścigowa SHL WJ2 pojawiła się na trasach wyścigów ulicznych Krakowie i Warszawie w 1949 roku. Był to właściwie pierwszy powojenny motocykl wyścigowy.
Również Warszawska Fabryka Motocykli włączyła się do sportu motocyklowego. Fabryczne Biuro Konstrukcyjne przygotowywało małe seriemotocykli sportowych (zmodernizowane SHL 125 przejęte z Kielc i przystosowane do wyścigów). Od 1952 roku delegowano pracownikówBiura Konstrukcyjnego na ważniejsze imprezy motocyklowe, a przy fabrycepowołano klub motorowy. Często prototypy motocykli uczestniczyły w zawodach.
Były I Rekordy...
W kwietniu 1953 roku podczas pierwszego powojennego Konkursu Szybkości i Prób Ustanowienia Rekordów Polski odnotowano pierwsze rekordy polskich motocykli. Na podwarszawskiej szosie w kierunku na Łomianki przeprowadzono dwie próby: na odcinku 1 km ze startu lotnego i na odcinku 1 km w obie strony. W klasie 125 cm3 rekordy ustanowiły jedynie kobiety: Julia Bachowska na SHL 125 - 84,1 km/h a Leokadia Kobusowa - 76,5 km/h.

Ośrodek Techniczno-Zaopatrzeniowy PZM w Warszawie przekazał 1 maja 1960 roku zawodnikom sportowym serię 20 motocykli wyścigowych formuły A-125 cm3. Zgodnie z przepisami na rok 1960 był to jednakowy sprzęt produkcji krajowej z możliwością ograniczonych regulaminem przeróbek. Rama motocykla pochodziła z seryjnego motocykla WSK-125, podnóżki przeniesiono do tyłu, zapewniając pozycję leżącą motocyklisty, skrócono siodełko, zbiornik paliwa był węższy i miał wgłębienia na kolana kierowcy. Elementy resorujące pochodziły z seryjnego motocykla, Dla zmniejszenia masy zrezygnowano z osłony łańcucha, elektrycznej instalacji oświetleniowej a duże seryjne błotniki zastąpiono niewielkimi osłonami. Jednostkę napędową stanowił zmodyfikowany silnik ZM-Dęba 125 o zwiększonym stopniu sprężania i skorygowanymi kształtami okien w cylindrze. Moc silnika wynosiła 6,2-6,6 kW przy 6000 obr/min. Zmieniono sprzęgło (dodane sprężyny) i przełożenia skrzyni biegów.
Przed sezonem 1962 roku w tymże OTZ PZM, na bazie motocykli SHL-175 zbudowano serię 25 motocykli formuły B. Jednostką napędową był zmodyfikowany silnik S-32. Zwiększono stopień sprężania, skorygowano kształty okien w cylindrze, zastosowano wypełnienie skrzyni korbowej (tzw. podkowę), zmodyfikowano układ wylotowy, co podniosło moc do 10 kW. Modyfikacjom uległy także sprzęgło i skrzynia biegów. W ramie zmieniono kąt główki i pochylenie wahacza (seryjny motocykl SHL-175 M11 miał zawieszenie przedniego koła na wahaczu pchanym), skrócono sprężyny przednie, zastosowano krótką dwudzielną kierownicę, krótkie błotniki i wąski zbiornik paliwa. Przy przeróbkach i produkcji tej serii motocykli wykorzystano wiele doświadczeń z motocykli formuły A-125.

W zawodach sportowych lat 60. powszechnie używano motocykli rajdowych SHL-M11 R. Te stosunkowo lekkie motocykle o masie nie przekraczającej 100 kg, ze wzmocnionym silnikiem o mocy 7,3 kW, rajdowym ogumieniem (3,00-21 z przodu i 3,50-19 z tyłu) stanowiły podstawowy sprzęt sportowy. Dla potrzeb dyscypliny motocrossowej w ramę seryjnej SHL-175 Cross wbudowano prototypowe silniki o pojemności 250 cm3. W sezonie 1962 roku w zawodach brało udział kilka egzemplarzy SHL-250 Cross z silnikami Cross 1 i Cross 2. Silniki Cross 1 wykonywał Eugeniusz Frelich na bazie silnika S-32. Miały średnicę cylindra 70 mm, skok tłoka 65 mm i przy stopniu sprężania 11,8 osiągały moc ok.14,3 kW przy 6000 obr/min. Twórcą silników Cross 2 był Zdzisław Kałuża. Jego modele miały układ "kwadratowy", czyli średnica i skok tłoka były identyczne i wynosiły po 68 mm a przy stopniu sprężania 11,8 osiągały moc 15,8 kW przy 6000 obr/min. W obu konstrukcjach zastosowano znacznie użebrowany cylinder ze stopu lekkiego z tuleją żeliwną, głowicę również ze stopu lekkiego, z dwoma świecami zapłonowymi i gaźnik Jikov 30, mocowany do króćca dolotowego poprzez tuleję turbaksową. Seryjne sprzęgło zostało wzmocnione, zwiększono liczbę tarcz sprzęgłowych, wzmocniono sprężynę dociskową. Zmianie uległy przełożenia skrzyni biegów, zastosowano rajdowe ogumienie 3.00-21 z przodu i 4.00-19 z tyłu. Masa motocykla wynosiła zaledwie 100 kg. Niestety wyprodukowano jedynie kilka egzemplarzy motocykli

Cenne były sukcesy międzynarodowe odnoszone na polskich motocyklach. W 36 Sześciodniówce Motocyklowej w Walii w 1961 roku startowało 16 polskich motocyklistów: siedmiu na SHL-175, trzech na Junakach 350, trzech na WSK Sarenka 125 i trzech na skuterach WFM OSA.
Trasa prowadziła przez bezdroża Walii i miejscowości o dziwnych, jak dla obcokrajowców nazwach jak Cwmystwyth czy też Tyn-yr-ynn. Na 16 naszych zawodników, mimo licznych usterek motocykli, 10 ukończyło zawody z medalami. Najlepiej spisał się Mirosław Malec na WFM OSA (złoty medal). Sześć srebrnych zdobyli kierowcy na Junakach 350 ( Janusz Orzepowski, Franciszek Stachiewicz i Edward Kurowski) SHL-175 (Stanisław Tylka, Zbigniew Pieczara) i WSK Sarenka 125 (Jan Szczerbakiewicz), trzy medale brązowe zdobyła część ekipy SHL (Tadeusz Musiał, Janusz Konczarek, Gerard Harazim). W niezwykle trudnej 40 Sześciodniówce Motocyklowej FIM w 1965 roku rozegranej na wyspie Man w Wielkiej Brytanii wystartowało sześciu polskich zawodników: na WSK-125 - Jan Kopiel i Jan Szczerbakiewicz na SHL-175 Mieczysław Radek i Janusz Konczarek, na SHL-250 Zdzisław Kałuża i na SHL-175 Zenon Wieczorek. Na 299 startujących zawodników do mety dotarło jedynie 82. Brązowe medale zdobyli Janusz Konczarek i Zdzisław Kałuża. W 41 Sześciodniówce Motocyklowej w 1966 roku w Oerebro w Szwecji wystartowały jedynie motocykle z SHL gdyż WSK Świdnik nie była w stanie przygotować swoich pojazdów. W konkurencji Srebrnej Wazy polska ekipa zajęła 8 miejsce (Ferdynand Kubski i Zbigniew Pieczara na SHL-175 i Eugeniusz Frelich SHL-250). 42 Sześciodniówka Motocyklowa w 1967 roku odbyła się w Zakopanem. Na 314 startujących motocyklistów imprezę ukończyło 201.Na mecie zameldowało się 9 zawodników polskich, w tym zespół World Trophy (Jan Szczerbakiewicz na WSK-125 MR-16 i Jan Kopiel na WSK-175 MR-16). Niestety polskie motocykle nie były już konkurencyjne dla renomowanych zagranicznych marek. Żaden z motocykli SHL-175 i SHL-250 niestety nie ukończył imprezy. Motocykle WSK model MR-16 wyposażone były w silniki Wiatr 125 i Wiatr 175 cm3 o mocach odpowiednio 6,6 kW i 9,5 kW z czterobiegowymi skrzyniami przekładniowymi.

Przemysł motoryzacyjny został zdopingowany produkcją PZM i w roku 1968 Kieleckie Zakłady Wyrobów Metalowych opracowały serię motocykli sportowych SHL-175 przeznaczonych przede wszystkim do rajdów. Motocykl o zmodyfikowanej ramie z rur o przekroju prostokątnym napędzany był silnikiem W-2 o mocy 12,8 kW przy 6000 obr/min, o wzmocnionym wale korbowym i łożyskowaniu stopy korbowodu, zastosowano koła z ogumieniem 3.00 -21 z przodu i 3.50-18 z tyłu. Motocykl miał masę 106 kg. W roku 1969 do motocykla zastosowano silnik 250cm3, przedni widelec teleskopowy Ceriani, tylne elementy resorujące Girling, koła 3.00-21 z przodu i 4.00-18 z tyłu a masa wzrosła jedynie o 6 kg. W roku 1969 w KZWM wykonano udany prototyp motocykla do rajdów obserwowanych SHL-250 z silnikiem o pojemności 249 cm3 wywodzącym się z silnika 175 cm3.

Źródło: Polska motoryzacja - sportowy wyczyn